Kożany

W opracowaniu Józefa Maroszka pt. "Pięć wieków Ziemi Juchnowieckiej" opisano historię  srebrnej tabliczki wotywnej z wizerunkiem świętego Jana Nepomucena z Kożan.

25 XI 1761 r. przy cerkwi w Kożanach powstało Bractwo Pocieszenia Matki Najświętszej. W ołtarzu wielkim znajdował się czczony malowany na blasze, nieduzy - "in quatro" obraz Narodzenia NMP. W 1775 r. sprawiono do tego obrazu sukienkę atłasową. W 1779 r. wybudowano nową cerkiew. 29 X 1784 r. kolatorzy Łęscy ofiarowali cerkwi monstrancję, puszkę srebrną, wewnątrz wyzłacaną i tyabliczkę z wyobrażeniem św. Jana Nepomucena - które to "wotum zostawać wiecznemi czasy przy cerkwi kożańskiej". 

(...) ks. Soleniewicz prezbiter kożański zanotował: "Roku pańskiego 1784 miesiąca Octobra JWW państwo kolatorowie Łęscy sprowadzili do cerkwi własnej parafialnej monstrancyum, wraz z puszką srebrną wyzłacaną i tabliczkę srebrną, na której statua wyrżnięta świętego Jana Nepomucena, które to wotum mają zostawać [ss] wiecznemi czasy przy cerkwi parafialnej kożańskiej." Przedstawienie św. Jana Nepomucena nie mogło pozostać "wiecznemi czasy", jak życzyli sobie kolatorowie.

Cerkiew kożańska 12 lipca 1838 r. nie posiadała ikonostasu i nie nadawała się do jego instalacji, głównie ze względu na stan - była cała zmurszała (..) Kożańską monstrancję z 1784 r. ze św. Janem Nepomucenem (świętym wyłącznie katolickim) bez wątpienia zniszczono.

W 1839 r. cerkiew kożańską zamieniono na prawosławną, a wszelakie przedmioty katolickiego kultu znajdujące się w odebranych unitom cerkwiach z poufnego polecenia gubernatora grodzięńskiego nałeżało po cichu zniszczyć. Święty Jan Nepomucen nie był świętym czczonym w cerkwi prawosławnej łączył się z kultem katolickim, toteż wotum bez wątpienia zniszczono. Jeżeli tego nie dokonano w I poł. XIX w to wszelkie srebrne i wartościowe utensylia cerkiewne zostały wywiezione w 1915 r. do Rosji, skąd nigdy już nie powróciły. [źródło]

Wspomnianej wyżej cerkwi nie ma już w Kożanach. Na jej miejscu wybudowano cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego. Polecam wpis w Wikipedii na jej temat.

Jest to budowla drewniana, trójdzielna, o konstrukcji zrębowej, wzniesiona na planie krzyża greckiego (na ramionach – kruchta, dwie zakrystie i prezbiterium; w centralnej części – jedna nawa). Nad kruchtą ośmioboczna wieża-dzwonnica, zwieńczona ostrosłupowym hełmem, o konstrukcji szkieletowej.

Świątynia kryta jest dachem dwu- i czterospadowym z latarnią na planie ośmioboku, zakończoną cebulastą kopułką.

Na terenie cerkiewnym znajdują się zabytkowe krzyże oraz pomnik ofiar 80 prawosławnych mieszkańców gminy Juchnowiec Kościelny.

U podnóża wzgórza, na którym wznosi się świątynia, znajduje się drewniana kaplica nad źródłem uznawanym przez prawosławnych za cudowne. [źródło]

Poniżej fotografie kapliczki i krzyża, które zwróciły moją uwagę w trakcie przejazdu przez Kożany.

Adnotacja:

• nieistniejąca srebrna tabliczka wotywna z wizerunkiem świętego Jana Nepomucena; 
• lokalizacja: Kożany, gmina Juchnowiec Kościelny, powiat białostocki, województwo podlaskie; 
• data wykonania fotografii: 15.08.2021 r.