Żdżanne

Do niedawna stała tu, w pobliżu kościoła, przy drodze do Chełma od strony wsi Zagroda, w miejscu dawnej dziewiętnastowiecznej, nowa murowana z białej cegły kapliczka z figurą Jana N. Na przełomie 2014 i 2015 kapliczka została doszczętnie zniszczona przez samochód. Do czasu jej odbudowy figura została ulokowana w tutejszym kościele. W roku 2015 w miejscu poprzedniej stanęła zupełnie nowa kapliczka, trochę wyglądem nawiązująca do poprzedniczki. Wewnątrz ponownie umieszczono starą figurę. Jest to drewniana polichromowana rzeźba Jana N. pochodząca z XIX wieku. Z jej zniszczoną poprzedniczką wiążą się niecodzienne zdarzenia z czasów prześladowań religijnych. Kiedy w roku 1875 ukazem carskim została zlikwidowana w Polsce unia kościelna, gubernialne władze carskie przekształciły świątynię unicką w Żdżannem w cerkiew prawosławną. Miejscowi unici niechętnie przechodzili na prawosławie, które w tamtym momencie wiązało się z brutalną rusyfikacją. Pierwszy prawosławny duchowny, którego tu przysłano, był człowiekiem uczciwym i bogobojnym, nie wchodził w konflikty z mieszkańcami. Wkrótce jednak zastąpił go pop Możarowski, rusofil i unitożerca, który w likwidatorskim zapale niszczenia wszystkiego, co katolickie, rozwalił kapliczkę, a figurę Nepomucena porozbijał. Unici przy pomocy miejscowej dziedziczki zbudowali nową kapliczkę i nocą, mimo warty, postawili na dawnym miejscu. Nocą też przywieźli z Depułtycz drugą figurę św. Jana Nepomucena. Rozeźlony pop utopił figurę w pobliskim stawie, ale najbliższej nocy unici wydobyli ją stamtąd i ustawili w kapliczce. Powtarzało się to kilkakrotnie i za każdym razem wierni figurę wydobywali z wody i w nocy ustawiali na dawnym miejscu... [źródło]
 


 

Na 2. połowę XIX stulecia można datować drewnianą, polichromowaną figurę usytuowaną w kapliczce w Żdżannem, w pobliżu kościoła, przy drodze prowadzącej do Chełma od strony wsi Zagroda. Święty jest ukazany na okrągłej bazie. Ma wysmukloną sylwetkę. Charakteryzuje ją nieznaczny skręt w jedną stronę. Męczennik spogląda na trzymany, wtórnie umieszczony krucyfiks. Pierwotny był dłuższy, święty trzymał go oburącz, na co wskazuje ujęcie opuszczonej ręki ze zgiętymi palcami. Według ustnych przekazów, rzeźbę przywieziono do Żdżannego przed 1875 rokiem z miejscowości Depułtycze i usytuowano w miejscu poprzedniej, zniszczonej. Przyczyną zniszczenia figury były wydarzenia z 1875 roku, kiedy władze zaborcze nakazały znieść wyznanie unickie, wprowadzając w jego miejsce wyznanie prawosławne. Wówczas też władze przekształciły parafię unicką w Żdżannem na prawosławną. Wierni odmawiali przechodzenia na obrządek prawosławny, mimo kar caratu. Istniała już wówczas kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena, męczennika uznawanego w Kościele greko- i rzymskokatolickim. Przypuszczalnie, dla nieznanego z imienia Możarowskiego, księdza prawosławnego nowo powołanej prawosławnej parafii w Żdżannem, kapliczka z figurą była symbolem ostoi zakazanego przez cara wyznania. Zburzył on kapliczkę i zniszczył dotychczasową figurę świętego. Unici jednak, wsparci przez ówczesnych właścicieli miejscowości, Smorczewskich, zbudowali nową kapliczkę w dotychczasowym miejscu. Nocą też przywieźli z Depułtycz figurę św. Jana Nepomucena. Według przekazów ustnych, pop wyrzucił figurę do pobliskiego stawu, ale unici wydobyli ją i ponownie ustawili w kapliczce. Uparcie, jeszcze kilkakrotnie wydobywali wyrzucona przez ks. Możarowskiego rzeźbę z wody i ustawiali na jej miejscu. [Agnieszka Szykuła-Żygawska, Krajobraz z Nepomucenem, cz.II, Kult św. Jana Nepomucena w XIX stuleciu, Nestor 4(18) 2011, str.26-27]
 








(...) figura św. Jana Nepomucena stała się symbolem czasów prześladowań religijnych i przestrogą przed przekleństwem wszelkiej nietolerancji. [Zbigniew Atras, Tajemnica wsi Żdżanne i unicki wątek historii rodu Smorczewskich, Nestor 4(22) 2012, str.22-26]


 
Adnotacja:
  • kapliczka świętego Jana Nepomucena;
  • lokalizacja: Żdżanne, gmina Siennica Różana, powiat krasnostawski, województwo lubelskie;
  • data wykonania fotografii: 19.10.2017 r. i 21.04.2019 r.

6 komentarzy:

  1. Historia kapliczki i figury niezwykle dramatyczna. Tolerancja, dlaczego to dla ludzi takie trudne?
    Podoba mi się nowoczesna bryła kapliczki, podoba mi się Nepomucen i hmmm te ciekawie udrapowane na figurze kwiaty też mi się podobają, chociaż sztuczne one.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Historia rzeźby i kapliczki na tych terenach wpisana w dzieje pogranicza i zaboru.
      Kwiaty, chociaż sztuczne, mogą w tym przypadku być.

      Usuń
  2. Kapliczka solidna, spora. Ciekawe, jak wyglądała poprzednia.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Niestety, nie odnalazłam żadnej starej fotografii. Być może była to kapliczka domkowa, może podobna do zachowanej drewnianej kapliczki z XIX wieku w Busieńcu, leżącym ok. 30 km od Żdżannego.
      https://nepomuki.pl/nepomuk/(pod)karpacie.htm#Busieniec1

      Usuń
    2. Ładna ta drewniana kapliczka.

      Usuń
    3. Kiedyś ją opiszę.

      Usuń

Miło mi, że tu zaglądasz i zostawiasz ślad. Dziękuję:)