Zamczysko

We wpisie Nepomuki z Suśca wyraziłam chęć powtórnego odwiedzenia Zamczyska w celu zobaczenia stojącego tam pomnika.

 

 

 

Około 1,5 godziny drogi od Suśca znajduje się położone w widłach dolin Tanwi i Jelenia, okolone dokoła bagnami wzniesienie o wysokości 246 m n.p.m. zwane Kościółkiem lub też Zamczyskiem. Podczas badań archeologicznych, prowadzonych w 1971 r., natrafiono tu na ślady osadnictwa (ceramika oraz palenisko odsłonięte) z VIII-IX w. Prawdopodobnie miejsce to nie było stale zamieszkiwane, a służyło jedynie za schronienie w czasie najazdów.

Druga faza osadnictwa przypada na XII-XIII w. Na wierzchowinie widoczny jest wał ziemny o wys. 1 m, który jest pozostałością po wczesnośredniowiecznym grodzisku. Ma ono plan owalny i zajmuje obszar ok. 5 ha. Piaszczyste podłoże uniemożliwiło przetrwanie w nienaruszonym stanie reliktów obiektów mieszkalnych, ale zarysy jam, warstwy spalenizny i polepy świadczą o dość intensywnym osadnictwie. Gród leżał z dala od centrów osadniczych, w dość trudno dostępnym terenie, w głębi podmokłych lasów olszowych. Nie miał więc podstaw do gospodarczego rozwoju ze względu na gleby o słabej przydatności do uprawy. Można więc przypuszczać że gród ze względu na położenie miał charakter obronny lub schronieniowy. 

„Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego” podaje że po latach w okresie przed Konfederacją Tyszowiecką (1656 r.) stał tu zamek, którego właścicielami byli Zamojscy. Z danych archiwalnych wynika też, że w pocz. XVII w. Tomasz Zamoyski, wojewoda kijowski wybudował na wzniesieniu drewnianą cerkiew unicką p.w. św. Bazylego wraz z klasztorem bazylianów. Przy cerkwi znajdował się cmentarz o czym świadczą odsłonięte w trakcie badań groby. Zapisy podają: że Tomasz Zamoyski osadzając unickich mnichów „nadał im 4 ćwierci pola, łąk i sadzawek z poddanymi bartnikami wsi Skwarki”. Jednak większość chłopów była wyznania łacińskiego toteż dochody zakonników były zbyt niskie by mogli się utrzymać. Bazylianie wyprowadzili się do monastyru pod Werchratą a cerkiew pozostała pusta. W 1748 r. Tomasz Antoni Zamojski erygował tu kościół pod wezwaniem św. Jana Nepomucena obrządku łacińskiego. Rozebrano go w 1796 r. na polecenie biskupa A. Gołaszewskiego ponieważ groził zawaleniem. Figurę św. Jana Nepomucena i cenniejsze sprzęty z wyposażenia kościoła przeniesiono do świątyni w Tomaszowie Lub. a materiały budowlane do Suśca pod budowę drewnianego kościoła p.w. św. Jana Nepomucena, który powstał około 1800 r.

W czasie powstania styczniowego wzniesienie dawało schronienie walczącym. Podczas II Wojny Św. służyło partyzantom, którzy zbudowali na nim zamaskowane ziemianki. W latach 1942-44 na wzgórzu mszę św. sprawował ksiądz Edward Kołszut ps. „Skowronek”. Ku pamięci na szczycie wzniesienia postawiono pomnik i krzyż. [źródło]

(...) na położonym na południowy wschód od Suśca, niedaleko ujścia Jelenia do Tanwi, wzgórzu zwanym "Zamczysko" lub "Kościółek" według legendy miał istnieć zameczek spalony przez Tatarów. W początkach XVII wieku Zamoyscy wznieśli tu drewnianą cerkiew unicką z klasztorem bazyliańskim (osadzonym tu w roku 1740), który wkrótce zamieniono na kościół katolicki pod wezwaniem św. Jana Nepomucena, rozebrany w 1796 lub 1818 roku. Fundatorem był ordynat Tomasz Antoni Zamoyski (...), który ufundował także całe wyposażenie tego kościoła, do którego należał między innymi ołtarz główny, cały rzeźbiony, z figurą św. Jana Nepomucena. Program ikonograficzny był bardzo zbliżony do realizowanego później kościoła JN w Zwierzyńcu... 

Kościół ten nie przetrwał, podobnie jak jego wyposażenie (uwaga: jest teoretycznie możliwe, że część wyposażenia znalazła się w nowym kościele (...), o którym wiadomo, że przy jego budowie wykorzystano materiał z rozebranego klasztoru). [źródło, według informacji na stronie nepomuki.pl figura świętego Jana Nepomucena z Zamczyska trafiła do kościoła Zwiastowania NMP w Tomaszowie Lubelskim]

Adnotacja:

• nieistniejący kościół pw. świętego Jana Nepomucena;
• lokalizacja: Zamczysko, gmina Susiec, powiat tomaszowski, województwo lubelskie;
• data wykonania fotografii: 20.10.2017 r. i 9.11.2019 r.