Ochoża-Kolonia

Na stronie nepomuki.pl zamieszczono informację, iż w miejscowości Ochoża jest kapliczka św. Jana Nepomucena z 1844 roku... [źródło]

W "Leksykonie miejscowości powiatu chełmskiego" autorstwa Andrzeja Wawryniuka wymienione są następujące obiekty zabytkowe w Ochoży:

• Najstarsze obiekty budownictwa - Szkoła, mur. z ok. 1900 r., dom w zagrodzie nr 18, wł. Roman Grabczak, drewn. z 1900 r., obora w zagrodzie nr 31, wł. Kazimierz Marcyniuk, drewn., z ok. 1900 r. [źródło, str. 667]
• Zachowały się krzyże z lat: 1845 i 1914 oraz studnia opokowa z około 1910 r. [źródło, str. 664]

 

 

Żadna ze spotkanych przeze mnie w Ochoży osób nie słyszała o kapliczce świętego Jana Nepomucena, dlatego też sfotografowałam kilka przydrożnych krzyży. 

 

Ponieważ historia z kapliczką w Ochoży nie dawała mi spokoju, postanowiłam spróbować ją wyjaśnić. Poniżej moje ustalenia.

Nazwa wsi:

Ochoża - terenowa nazwa własna nawiązująca do naturalnego ukształtowania terenu (miejsce trudno dostępne) [źródło, str. 664] 

Ochodża [x], ochoża, ochóżka. Zagłębienie terenowe pokryte kępami traw lub porosłe olszynami, prawie zawsze pod wodą. Przez taką ochodzę nie łatwo przejść, a trzeba zawsze obchodzić — stąd nazwa. [Witold Pracki „O niektórych nazwach ziemi i lasu na równinach”, 1934, str.63]

 

 

Daje to do myślenia. Otóż obecna wieś Ochoża położona jest na malutkim wzgórku i wcale nie jest trudno dostępna. We wspomnianym wyżej "Leksykonie miejscowości powiatu chełmskiego" autorstwa Andrzeja Wawryniuka znalazłam następujące informacje:

(...) Dobra Ochoża - zgodnie z „Ukazem Najjaśniejszego Pana (...) Najłaskawiej W. Pułkownikowi Aleksandrowi Burmann dowódcy pułku strzelców W. Księcia Generała - Feldmarszałka hrabi Paskiewicza Erywańskiego, w zaokrągleniu odpowiedniem wysokości czystego rocznego dochodu złotych polskich darowane zostały. Jak podają dokumenty notarialne, formalne przyjęcie tych dóbr nastąpiło w styczniu 1837 r. (...) Akt podawczy z 1839 r. zamieszcza bardzo szczegółowy opis dóbr wraz z poddanymi ich powinnościami oraz dochodami, jakie przynoszą dzierżawy majątku. (...) Na folwarku był: "Dwór z drzewa sosnowego tartego w węgły pobudowany, gontami pokryty z kominem murowanym na dachu". Obok były dwie piwnice, loszek, spichlerz. Dalej stały 3 obory, 3 stodoły, wozownia, stajnia, karczma - „w miejsce spalonej nowo-postawiona z drzewa sosnowego z zajazdem (...)", gorzelnia „w miejsce spalonej, nowo-postawiona, z drzewa sosnowego tartego", wołownia. We wsi był także: kościółek z drzewa tartego sosnowego w węgieł pobudowany, gontami pokryty z kopułą, w której znajduje się dzwonek i dwa krzyże - w stanie najgorszym. Kaplica św. Jana na czterech słupach sosnowych wpuszczanych w podwaliny podparta od wschodu podporami dębowymi, dach gontowy i krzyż żelazny w średnim stanie. Młyn wodny z drzewa tartego w węgieł zbudowany z podsieniem na czterech słupach. Dach gontem kryty o dwóch kołach nasiebiernych, z których górne zepsute (...) w średnim stanie. (...) Po wydaniu ustawy o dobrach donacyjnych 25 lipca 1919 dobra i folwark Ochoża przeszły na Skarb Rzeczypospolitej Polskiej a następnie zostały rozparcelowane tworząc obecną Kol. Ochoża. Obecnie działka, gdzie stał dwór, budynki gospodarcze i towarzyszące, jest własnością rodziny Nowosadów i Szachoniów, potomków Józefa, Legionisty. [źródło, str. 665]

 

 

Jak z tego wynika kaplica świętego Jana była już w Ochoży w 1839 roku, ale dawna Ochoża to teraz Ochoża-Kolonia. Poniżej wyjaśnienie:

Obecna Ochoża jest Ochoża nową. Stara Ochoża - Choszcza była nad rzeką Garką w pobliżu dworu. Kiedy ludność tam się już nie mieściła, właściciel królewszczyzny Ochoży gen Al. Burman nakazał wyciąć las w kwadracie 2x2 km - 2 km na zachód od starej Choszczy i tam zbudować nową, wzorową wieś. Jej wzorowość polegała na tym, że ulica wiejska przebiegała z południa na północ przez środek ziem. Al. Burman nakazał budynki mieszkalne postawić po stronie zachodniej, a obory i stodoły po stronie wschodniej. Strona wschodnia na całej długości była osłonięta „okólnikiem" - 3 m. szczelnym płotem z desek. Płoty były obowiązkowe również po stronie zachodniej. Na obu końcach wsi - dziobańskim i derkackim, były "zasuwy" zamykane na noc. (...) Nowa wieś Ochoża została założona w 1845 r. [źródło, str. 665-666]

 

 

 

W "Leksykonie miejscowości powiatu chełmskiego" autorstwa Andrzeja Wawryniuka wymienione są następujące obiekty zabytkowe w Ochoży-Kolonii:

Zagroda nr 63, wł. Janiny Florek, dom drewn., ok. 1926 r., obora mur., ok. 1927 r., 14 domów od przełomu XIX i XX w. (nr. 57 wł. Stanisława Danieluka) do 1939 r. [źródło, str. 128]

 

Podsumowując:

Kapliczka świętego Jana, wymieniona w dokumencie z 1839 roku, stała w miejscowości obecnie nazywającej się Ochoża-Kolonia. Ponieważ jej lokalizacja nie jest mi znana, do wpisu dołączyłam zdjęcia rzeki Garki, nad którą - być może - była ustawiona. Dalszych losy kapliczki nie znam. Wiem jedynie, że stary, drewniany, unicki kościółek funkcjonował w Ochoży do 1874 roku, a młyn wodny, stojący nad Garką, spłonął około 1900 roku.

Adnotacja:

• wzmianka na temat kapliczki świętego Jana Nepomucena;
• lokalizacja: Ochoża-Kolonia, gmina Chełm, powiat chełmski, województwo lubelskie;
• data wykonania fotografii: 25.04.2019 r., 27.08.2019 r. i 26.05.2024 r.